Maria Casares, unha galega en París

TEXTO DE PAUL ÉLUARD NA VOZ DE MARÍA CASARES



Caras amigas no lume
Caras amigas no frío
Oprimidas, aldraxadas,
abatidas, agochadas na escuridade.
Caras amigas fronte ao nada.
Pobres caras sacrificadas.
A súa morte será unha advertencia para todos.
A morte, un corazón derrotado.
Fixéronvos pagar o pan
coa vosa vida.
Fixéronvos pagar o céo,
a terra, a auga e o soño
coa vida.
Fixéronvos pagar pola miseria.
Xentís actores,
tan tristes e tan doces.
Actores nun drama perpetuo.
Vós non pensarades na morte.
O medo e a coraxe de vivir e morrer.
A morte, tan difícil e tan fácil.
As mulleres e os nenos
teñen o mesmo tesouro nos ollos
os homes deféndeno
como poden.
A xente de Guernica
é xentiña corrente.
Lémolo no xornal,
ante unha taza de café;
nalgures, en Europa,
un exército de asasinos marcha
contra a humanidade.
Nalgures, en Europa...
alén da fronteira.
As balas impactan no morto,
as balas andan entre os nenos
mellor ca o vento.
As mulleres e os nenos
teñen as mesmas rosas vermellas
nos ollos
cadaquén amosa o seu sangue.
Que estraño pensar
que tivemos medo do lóstrego,
medo do trono.
Que inxenuos eramos.
O trono é un anxo,
e o raio as súas ás.
Nunca baixamos a un refuxio,
por medo a plantarlle cara
ao horror da natureza.
Ataviados de cascos e botas
homes correctos e guapos
aviadores guindando as súas bombas
con sumo coidado.
Abaixo, en terra, o caos.
Sangue nos homes.
Sangue na besta.
Unha colleita tan repugnante
e noxenta que se comparamos
os carniceiros resultan puros e limpos.
Tenta controlar a besta
sentindo a morte inminente.
Tenta explicarlle a unha nai
a morte do fillo.
Tenta atopar consolo
na destrución.
Os refugallos da noite, da guerra,
irmá da miseria e filla da morte,
repugnante, espantosa.
Monumentos da desfeita.
Fermosas ruínas.
Minas e campos.
Irmáns, estades aí
transformados en prea
e cos ósos rotos.
A terra vira na súa órbita.
Vós podrecendo sós.
A morte interrompe
o benestar do tempo.
Agora déixante para os vérmes
e os corvos
cando eras a nosa maior esperanza.
Baixo a árbore morta de Guernica,
sobre as ruínas de Guernica,
baixo o céo puro de Guernica,
un home viviu cun año
que beaba nos seus brazos
e unha pomba no seu corazón.
Canta para todos os homes
o canto puro da rebelión e di
na opresión: un home está cantando.
As avespas foxen de présa
coa súa dor
cara o horizonte roto.
As abellas desta canción
fan o seu mel
no corazón do home.
Guernica, a inocencia
sobrevivirá ao crime,
Guernica

Guernica de Alain Resnais e Robert Hessens é unha proposta audiovisual que fusiona maxistralmente o cinema de autor, a poesía de Paul Éluard  e a obra plástica de Picasso. Pero hai aínda outro ingrediente que resulta unha grata sorpresa : o poema de Eluard está recitado e dramatizado na voz de María Casares.  

Natural de A Coruña, María Casares, foi quen de destacar como actriz dramática na escena francesa. Conseguiu traballar na representación de clásicos ingleses, franceses e gregos. Foi compañeira sentimental de Albert Camus  e nalgures lin que foi considerada musa do existencialismo parisino. 

Non sei que dicir, sempre coidei que a proxección internacional da muller galaica era La Bella Otero, pero non. Aquí están María Casares e Maruxa Mallo, poñendo o listón moi alto e non precisamente pola súa beleza física espectacular, senón pola súa intelixencia e sensibilidade.

A VIDA INTRAUTERINA / A. BRETÓN & P. ELUARD

l’oeuf de l’eglise ou le serpent, 1932 - by andré breton

A VIDA INTRAUTERINA

Non ser nada. De todas as maneiras que ten o xirasol de amar a luz, a saudade é a máis bela sombra sobre o cadrante solar. Ósos en cruz, palabras en cruz, volumes e volumes de ignorancia e de saber. Por onde comezar? O peixe nace dunha espiña, a mona dunha noz. A sombra de Cristovo Colón vira sobre si mesma en Terra de Fogo, ela non é máis complexa ca o ovo.

Unha grande presunción _ grande calquera outra confrontación- permite á pantasma negar a realidade das forma que a encadean. Mais nós non chegamos aínda a ese punto. Os xestos prohibidos das estatuas nas imaxes produciron figuras imperfectas e espectrais: as Vieiras, cuxas mans ausentes acariñan os cabelos dos poetas.

Dunha a outra ribeira, as lavandeiras arrebolan o nome dun personaxe fantástico que percorre a terra simulando odio por todo canto abraza. As súas cancións son quen de transportarme e que é por tanto transportado, do xeito en que os pichóns viaxeiros fotógrafos toman sen querelo vistas do campo inimigo. Os seus ollos están menos lonxe de min do que os voitres da súa presa. Comprendín que o rostro da muller non se amosa máis que en soños. Está no deslumbramento, entre as herbas regulares do céo. Tanto dentro como fóra, é a perla que paga mil veces a morte do mergullador. Fóra é a fraga admirable, dentro é o paxaro. As silveiras deséxano e as moras mánchano de cor negra, mais  concede aos arbustos a fonte incomparable do seu xurdir luminoso. Non pode saberse en que se transformou despois de descuberto.

A cerva entre dous saltos ama ollarme. Fágolle compaña no claro. Caio lentamente das alturas, non chego a pesar o que se pesa a menos de cen mil metros de altura. O brillo apagado que me guía amosa os dentes cando aloumiño os seos que non escollín. Grandes ramas mortas o atravesan. As válvulas, que se abren e pechan nun corazón que non é o meu e que é o meu corazón, son todo canto se cantará inutilmente nunha medida a dous tempos: eu berro, ninguén me escoita, eu soño.

Falso, este deserto. As sombras que abro deixan aparecer as cores como tantos segredos inútiles.

Eu vou, dise, ver. Eu vou, vese, oír. O silencio a simple vista é o teclado que comeza nestes vinte dedos que non son tal. A miña nai é un superior do que o meu pai é un xoguete.

Teño para seducir o tempo adornos de emocións, o retorno do meu corpo a si mesmo. Ah! tomar un baño, un baño Romano, un baño de area, un baño de area de pel delicada. Vivir como cómpre saberse anoar as veas no baño. Viaxar no dorso da medusa, a flor de auga, e despois mergullarse para ter fame de peixes cegos, os cegos peixes que teñen fame dos paxaros que berran á vida! Alguén sentiu cantar os paxaros cara as catro da tarde en abril?

Os paxaros tolearon. Son eu. Alguén viu o sol enterrar a noite co seu peso morto, do xeito en que o lume enterra a cinsa? Os meus soles son o tránsito da chama ao fume, a queixa doída dunha besta cazada e a primeira pinga de auga do trebón.

Coidado! Están a agardar por min. O día e a noite están listas. Non os recoñecerei nunca se me deixará empacar as valixas da xustiza.

A inmaculada concepción, 1930. Textos en colaboración de A. BRETÓN e P. ELUARD

Frida Khalo:  O que vin na auga

A INMACULADA CONCEPCIÓN / A. BRETÓN & P. ELUARD

A Virxe arreándolle ao Neno Xesús
Max Ernst, 1926

in

                                                                  A aventura surrealista

La vie intra-utérine

N’être rien. De toute les façons qu’a le tournesol d’aimer la lumière, le regret est la plus belle ombre sur le cadran solaire. Os croisés, mots croisés, des volumes et des volumes d’ignorance et de savoir. Par où faut-il commencer ? Le poisson naît d’une épine, la guenon d’une noix. L’ombre de Chistophe Colomb tourne elle-même sur la Terre de Feu, elle n’est pas plus difficile que l’œuf. (…)

D’une rive à l’autre, les lavandières se jettent le nom d’un personnage fantastique qui parcourt la terre en simulant la haine pour tout ce qu’il embrasse. Leurs chansons sont tout ce qui me transporte et qui est pourtant transporté, comme les pigeons voyageurs photographes prennent sans le vouloir des vues du camp ennemi. Leurs yeux sont moins loin de moi que le vautour de sa proie. J’ai compris que le visage de la femme ne se montre pas que dans le sommeil. Il est dans l’éblouissement, parmi les herbes régulières des cieux. Du dedans comme du dehors, il est la perle qui vaut mille fois la mort du plongeur. Du dehors, il est la fronde admirable, du dedans il est l’oiseau. Les ronces le déchirent et les mûres le tachent de noir, mais il accorde aux buissons la source singulière de son bouillonnement de lumière.

On ne peut savoir ce qu’il est devenu depuis que je l’ai découvert.

La biche entre deux bonds aime me regarder. Je lui tiens compagnie dans la clairière. Je tombe lentement des hauteurs, je ne pèse encore que ce que donnent à peser de moins cent mille mètres. Le lustre éteint qui m’éclaire montre les dents quand je caresse des seins que je n’ai pas choisis. De grandes branches mortes les transpercent. Les soupapes, qui s’ouvrent et se ferment dans un cœur qui n’est pas le mien et qui est mon cœur, sont tout ce qui se chantera d’inutile sur une mesure à deux temps : je crie, nul ne m’entend, je rêve.

Ce désert est faux. Les ombres que je creuse laissent apparaître les couleurs comme autant de secrets inutiles.

Je vais, dit-on, voir. Je vais, voit-on, entendre. Le silence à perte de vue est le clavier qui commence par ces vingt doigts qui ne sont pas. Ma mère est une toupie dont mon père est le jouet.

J’ai pour séduire le temps des parures de frisson, le retour de mon corps en soi-même. Ah ! Prendre un bain, un bain des Romains, un bain de sable, un bain de sable d’ânesse ! Vivre comme il faut savoir se nouer les veines dans un bain ! Voyager à dos de méduse, à fleur d’eau et puis sombrer dans les profondeurs pour avoir l’appétit des poissons aveugles, des poissons aveugles qui ont l’appétit des oiseaux qui hurlent à la vie ! A-t-on entendu chanter les oiseaux vers quatre heures de l’après-midi en avril ? Ces oiseaux sont fous. C’est moi. A-t-on déjà vu le soleil couvrir la nuit de son poids mort, comme le feu couvre la cendre ? J’ai pour soleils le passage de la flamme à la fumée, la plainte affolée d’une bête traquée et la première goutte d’eau d’une averse.

ANDRÉ BRETON  E PAUL ELUARD: A Inmaculada Concepción, París, 1930